top of page
Ara

İşlem Önceliği

Yazarın fotoğrafı: Ali Orhan YalcinkayaAli Orhan Yalcinkaya

Zamanın iyi kullanılması konusunda verilen seminerlerden birinde hoca şöyle bir deney yapar. Masanın üzerine kocaman bir kavanoz koyar. Sonra da bir torbadan kaya parçaları çıkararak, dikkatle kavanoza yerleştirir. Kavanozda taş parçaları için yer kalmayınca izleyenlere dönüp sorar: “Kavanoz doldu mu?”

İzleyen herkes, “Evet doldu” yanıtını verince, “Demek doldu ha!” deyip bu sefer de bir kova küçük çakıl taşı çıkartıp, kavanozun tepesine döker. Kavanozu eline alıp sallar ve küçük çakıl taşları, kaya parçalarının sağına soluna yerleşir. İzleyenlere dönüp tekrar sorar: “Kavanoz şimdi doldu mu?”

İşin sanıldığı kadar basit olmadığını sezmiş olan izleyiciler: “Hayır, tam dolmuş sayılmaz”, der. “Aferin” deyip, bu sefer de masanın altından bir kova dolusu kum çıkartıp, büyük ve küçük taşların arası doluncaya kadar kavanoza döker. Ve yeniden sorar: “Kavanoz doldu mu?”

“Hayır, dolmadı” cevabını alınca bir “Aferin” daha der ve bu kez de bir sürahi su çıkarıp kavanozun içine döker. Sonunda izleyenlere dönüp şöyle bir soru sorar: “Bu gördüklerinizden nasıl bir ders çıkardınız?”

Seminer zaman yönetimi olunca haliyle cevap da “Günlük iş programımız ne kadar dolu olursa olsun, her zaman yeni işler için zaman bulabiliriz” olur. “O da doğru ama asıl çıkartılması gereken ders şudur: Eğer büyük taş parçalarını baştan kavanoza koymazsınız, daha sonra asla koyamazsınız” der. Ve ardından herkesin kendi kendisine sorması gereken soruyu sorar: “Hayatımızdaki büyük taş parçaları hangileri, onları ilk iş olarak kavanoza koyuyor musunuz?”

***

Matematikte de öyle değil mi? Önceliği şaşırırsanız yaptığınız işlem bir çuval inciri berbat edebilir.

Neyi mi kastediyorum işlem sırasıyla? Elimizde matematiksel bir ifade varsa bunu tek bir ortak şekilde yorumlamaktan bahsediyorum. Matematiksel ifadeyi soldan sağa mı çözeceğiz yoksa sağdan sola mı?

Daha fazla lafa boğmadan ne demek istediğimi aşağıdaki eşitlikle ifade etmeye çalışayım.

Eşitliği soldan sağa çözerseniz ayrı, sağdan sola çözerseniz ayrı bir sonuç elde etmeniz mümkün. Dediğim gibi ortak bir işlem sırası olmaz ise sonuç tam bir karmaşa. Örneğin bilgisayarlara bunu öğretmezseniz dünyanın etrafında dönsün diye gönderdiğiniz bir uydu Mars’ın etrafında takılıyor olabilir.

Matematikte böyle bir şey olamayacağına göre herkesin kabul ettiği ortak bir işlem sırasıyla bunu çözmek gerekiyor. Önce parantezlerin içi, sonra üslü sayılar, üslü sayılardan sonra çarpma ve bölme işlemi ve son olarak toplama çıkarma işlemini yaparak sonuca ulaşmak gerekiyor.

Haydi itiraf edin bulduğunuz sonuçtan emin olmak için yukarıdaki eşitlikte bu sırayı tekrar uyguladınız.

***

Ekonomide de öyle değil mi? Neyi öncelik olarak belirlediğinize bağlı olarak bazı şeyler kavanozun dışında kalıyor ya da hesap şaşıyor. Örneğin, Türkiye için büyüme öne çıkarıldığında cari açık elimizden kaçırıyor. Bütçeyi tutmayı beceriyoruz ama enflasyonda ve işsizlikte durum karışık vb.

Peki, nereden başlamalıyız, işlem önceliğini hangisine vermeliyiz?

Hepsi için ayrı bahis açılabilir; ama bana soracak olursanız önce enflasyondan başlamamız gerekiyor.

Neden diye soracak olursanız Aralık ayı TÜFE gerçekleşmelerinin detaylarına bakmak yeterli. TÜFE, beklentilerin üzerinde yüzde 0,69 arttı. Böylece 2017 yılında enflasyon, Merkez Bankası’nın (yüzde 9,8) ve OVP hedefinin (yüzde 9,5) üzerinde yüzde 11,92 olarak gerçekleşirken ortalama yıllık enflasyon da yüzde 11,14 oldu. Bu 2003 bazlı serinin en yüksek ortalama gerçekleşmesine karşılık gelirken, 2008 yılından sonra ikinci kez çift hane ile yılı kapatmış olduk. Çekirdek enflasyon göstergelerinden özel kapsamlı TÜFE-B endeksi yıllıkta yükselişini sürdürerek yüzde 12,28 ve TÜFE-C endeksi yüzde 12,30 oldu ki, bu da aynı zamanda 2004 yılının Ocak ayından bu yana en yüksek düzeye karşılık geliyor.

Aralık ayı ile başlayan baz etkisinin, Nisan’a kadar devam edecek süreçte tüketici enflasyonunda belirgin oranda gerilemeye neden olacağı görülüyor. Sonra Temmuz’a kadar tekrar yükselip daha sonra tekrar düşüşe geçecek.

Rakamlar böyle dese de ortada can sıkıcı bir durum var. Enflasyonun bulunduğu yüksek seviye ve yakın dönemde yaşanan maliyet gelişmeleri, beklentiler ve fiyatlama davranışları üzerindeki en büyük riski oluşturuyor. Buna çekirdek enflasyon göstergelerindeki katılığın devam etmesi de eklenince tablo biraz daha netleşiyor sanırım. O nedenle enflasyon beklentilerinde ve fiyatlama davranışlarındaki iyileşme bu görünümde belirleyici olmaya devam edecek.

Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi ise petrol ve metal başta olmak üzere emtia fiyatlarındaki yükseliş ile döviz kuru gelişmelerinin etkisiyle maliyet kanalı üzerinden TÜFE’deki yükselişi körüklüyor. Buna, iktisadi faaliyetteki güçlü seyri de eklemek gerekiyor.

***

Kafanızı karıştırdım sanırım.

Hem enflasyon düşecek diyorum, hem de önceliğimiz enflasyonda olmalı…

Yukarıda işlem önceliğine örnek olarak verdiğim ve nasıl çözülmesi gerektiğini işlem sırasıyla anlattığım eşitliği şu şekilde de yazabiliriz değil mi?

Peki, şimdi cevap ne dediniz?

Güzel bir hafta dileklerimle.


2.005 görüntüleme2 yorum

Son Yazılar

Hepsini Gör

© AOY 2014

bottom of page