Daha basit hale getirmek mümkünken zaten karmaşık olan bir şeyi daha da içinden çıkılmaz bir hale getirmek ve hayatı zorlaştırmak konusunda üstümüze yok. Oysa beynimiz, basitleştirme işini bize fark ettirmeden o kadar iyi yapıyor ki. Örneğin, beş duyumuz işleyebileceğinden daha fazla veri göndermesine rağmen beynimiz gereksiz detayları filtreliyor ve bunları anlamlı bir şekilde yorumlamamıza yardımcı oluyor. Beynimiz karmaşa ile baş etmenin yolunu, onu gizleyerek ya da görmezden gelerek bulmuş diyebiliriz. Alışkanlıklarımız, temel yargılarımız da hep bu karmaşıklığı basitleştirmek için…
Konuştuğumuz dilde, kullandığımız sözcüklerde bu basitliği görmek mümkün. Yemek yerken “Bana oradan sodyum klorürü uzatır mısın?” diyen birileri olmadı hayatımda çok şükür. Demiş olsa ağzımın sadece tadı ve sodyum klorürü bozulmazdı eminim.
Peki, “İlk okuma kitabım Cin Ali’nin Goldberg Polihedronu” diyen birine nasıl bakardınız? Böyle dendiğini bilse bırak oynamayı elini bile sürmezdi Cin Ali. Hâlbuki bahsedilen, toplam 12 beşgen ve 20 tane altıgenden oluşan bir şey ki, bu bile yeterince karmaşık.
***
Enflasyon Raporu’nda “üçüncü çeyrekte sınırlı bir artış göstereceği” tahmin edilen yıllık tüketici enflasyonuna “Cin Ali’nin Topu” basitliğiyle bakalım istedim.
Haftanın en önemli verisi bugün (pazartesi) açıklanacak olan Ağustos ayı tüketici ve üretici fiyat endeksleri. TÜFE’de Foreks medyan beklentisi yüzde 2,23, Bloomberg’in ise yüzde 2,5 artış olacağı yönünde. Aylık artışın bu şekilde gerçekleşmesi halinde yıllık enflasyonun Ağustos'ta yüzde 17,8-18,1 seviyelerine yükseldiğini göreceğiz. Tüketici fiyatlarındaki artış eğilimini yansıtan “öncü gösterge” niteliğindeki Türk-İş’in Açlık ve Yoksulluk Sınırı araştırması verileri, 2018 Ağustos ayında Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin “gıda için” yapması gereken asgari harcama tutarının bir önceki aya göre yüzde 4,26 arttığına işaret etti. Bu aynı zamanda son 14 yılın en yüksek Ağustos ayı gerçekleşmesi. Veri, TÜFE rakamlarında gıda kaleminde sert bir artış olabileceğini düşündürüyor. Benzer şekilde İstanbul Ticaret Odası'nın Ağustos 2018 Ücretliler Geçinme Endeksi bir önceki aya göre perakende fiyatlarda yüzde 2,23’lük artışı gösteriyor. Gıda harcamaları yüzde 0,71 artarken, ekmek ve tahıllar ile süt ve süt mamullerindeki aylık artışlar dikkat çekici.
Ay içerisinde enerji ve gıda fiyatlarına gelen zamların manşet enflasyonu yükselteceği, ayrıca Ağustos ayında TL'de yaşanan değer kaybı ve önceki aylardan gelen birikimli kayıpların bunu şiddetlendireceği aşikâr. Akaryakıt fiyatlarındaki yüzde 9’lık özel tüketim vergisi (ÖTV) artışı; elektrik üretimi için kullanılan doğalgazın fiyatına yapılan yüzde 9 ile 14 arasında değişen zamlar da bu artışın şiddetini artıracak diğer faktörler.
Bir diğer önemli husus ise geldiğimiz noktada yüksek enflasyonun yalnızca maliyet artışları ve talep yönlü baskılardan kaynaklanmadığı gerçeği. Fiyatlama davranışı ve enflasyon beklentilerindeki bozulma, fiyat artırma eğiliminin ekonominin geneline yayılmasına katkıda bulunuyor. Örneğin TCMB Beklenti Anketi’ne yanıt veren katılımcıların beklentileri Merkez Bankası’nın tahminlerinin belirgin şekilde üzerinde seyrediyor. Böyle olunca orta vadeli enflasyon beklentilerindeki bozulma, enflasyon görünümü üzerinde fiyatlama davranışı kaynaklı yukarı yönlü riskleri canlı tutuyor.
Eylül ayına, elektrik fiyatlarına gelen ve yüzde 14,6 ile yüzde 16,2 arasında değişen zam oranları ile başladık. Elektriğin tüketici enflasyonu sepetindeki toplam ağırlığının yüzde 2,34 olmasından hareketle sadece ortalamada yapılan yüzde 15,4’lük zammın manşet enflasyona etkisi toplamda 0,36 puan. Bu hesaplamaya enflasyon sepetinde olup da kur ve üretici fiyatları geçişkenliğinden etkilenecek diğer ürünler dâhil değil.
***
Konu içinden çıkılmaz bir hal aldıkça çözümü basitleştirerek, görmezden gelerek, gizleyerek ya da reddederek arama yoluna gidebiliyor insan. Hatta bazen tuz demek yerine bilinçli olarak sodyum klorür diyor ki tuzun zararlarını yaşamayacak gibi kendini avutabilsin diye.
Güzel bir hafta dileklerimle.